مقدمه
ترمومتر یا دماسنج یکی از ابزارهای اندازه‌گیری دما است که در صنایع مختلف، پزشکی، آزمایشگاه‌ها و مصارف خانگی کاربرد دارد. این دستگاه با استفاده از ویژگی‌های فیزیکی مواد مانند انبساط حرارتی، تغییر مقاومت الکتریکی یا تابش مادون‌قرمز، دما را اندازه‌گیری می‌کند.
تاریخچه ترمومتر
اولین نمونه‌های ترمومتر در قرن هفدهم توسط گالیله طراحی شدند. گالیله اولین دماسنج را با استفاده از آب ساخت که قادر به اندازه‌گیری تغییرات دمایی بود، اما ارقام دقیقی ارائه نمی‌داد.
در سال 1714، گابریل فارنهایت اولین ترمومتر جیوه‌ای را اختراع کرد که دقت بالاتری داشت و به سرعت در پزشکی و صنایع مورد استفاده قرار گرفت.
در قرن بیستم، با پیشرفت فناوری، ترمومترهای دیجیتال و مادون‌قرمز معرفی شدند که دقت و سرعت بالاتری در اندازه‌گیری دما داشتند.
انواع ترمومتر
ترمومترها بر اساس نوع عملکرد و کاربرد به چند دسته تقسیم می‌شوند:
1. ترمومتر جیوه‌ای
✅ ویژگی‌ها: استفاده از جیوه در یک لوله شیشه‌ای، دقت بالا ✅ کاربرد: پزشکی، آزمایشگاه‌ها، صنایع ✅ معایب: خطرات زیست‌محیطی به دلیل وجود جیوه
2. ترمومتر دیجیتال
✅ ویژگی‌ها: دارای سنسورهای الکترونیکی، نمایش دما به‌صورت دیجیتالی ✅ کاربرد: پزشکی، مصارف خانگی، صنایع ✅ مزایا: دقت بالا، سرعت اندازه‌گیری سریع
3. ترمومتر مادون‌قرمز (غیر تماسی)
✅ ویژگی‌ها: اندازه‌گیری دما بدون تماس مستقیم، استفاده از تشعشعات مادون‌قرمز ✅ کاربرد: پزشکی (اندازه‌گیری دمای بدن)، صنایع (اندازه‌گیری دمای سطوح داغ) ✅ مزایا: مناسب برای اندازه‌گیری دما در محیط‌های خطرناک
4. ترمومتر مقاومتی (RTD)
✅ ویژگی‌ها: اندازه‌گیری دما بر اساس تغییرات مقاومت الکتریکی ✅ کاربرد: صنایع، آزمایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها ✅ مزایا: دقت بالا، پایداری طولانی‌مدت
5. ترموکوپل
✅ ویژگی‌ها: استفاده از دو فلز متفاوت برای اندازه‌گیری دما ✅ کاربرد: صنایع نفت و گاز، نیروگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها ✅ مزایا: قابلیت اندازه‌گیری دماهای بسیار بالا
کاربردهای ترمومتر
ترمومترها در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند:
✅ پزشکی: اندازه‌گیری دمای بدن، تشخیص تب ✅ صنایع: کنترل دمای فرآیندهای تولید، نظارت بر دمای ماشین‌آلات ✅ آزمایشگاه‌ها: بررسی واکنش‌های شیمیایی، تحقیقات علمی ✅ نیروگاه‌ها: کنترل دمای تجهیزات و سیستم‌های حرارتی ✅ خودروسازی: تنظیم دمای موتور و سیستم‌های خنک‌کننده
ترمومتر در ایران
در ایران، ترمومترهای دیجیتال و مادون‌قرمز به دلیل دقت بالا و سرعت اندازه‌گیری، محبوبیت بیشتری دارند.
کاربردهای ترمومتر در ایران
🔹 بیمارستان‌ها و مراکز درمانی: استفاده از ترمومترهای دیجیتال و مادون‌قرمز برای اندازه‌گیری دمای بدن 🔹 صنایع نفت و گاز: استفاده از ترموکوپل‌ها برای کنترل دمای تجهیزات 🔹 آزمایشگاه‌های تحقیقاتی: بررسی دمای واکنش‌های شیمیایی 🔹 نیروگاه‌ها: کنترل دمای توربین‌ها و سیستم‌های حرارتی
شرکت‌های سازنده ترمومتر
برخی از شرکت‌های مطرح جهانی در زمینه تولید ترمومتر عبارتند از:
✅ Fluke (آمریکا): تولیدکننده ترمومترهای صنعتی و دیجیتال ✅ Testo (آلمان): تولیدکننده ترمومترهای مادون‌قرمز و آزمایشگاهی ✅ WIKA (آلمان): تولیدکننده ترمومترهای مقاومتی و ترموکوپل‌ها ✅ Omega (آمریکا): تولیدکننده ترمومترهای صنعتی و پزشکی ✅ Hanna Instruments (ایتالیا): تولیدکننده ترمومترهای آزمایشگاهی و پزشکی
در ایران، برندهای نووافیما، ویکا و اشکرافت نیز در بازار حضور دارند و مدل‌های مختلفی را عرضه می‌کنند.
نتیجه‌گیری
ترمومتر یکی از مهم‌ترین ابزارهای اندازه‌گیری دما است که در پزشکی، صنایع، آزمایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها کاربرد دارد. انتخاب نوع مناسب ترمومتر، نگهداری صحیح و سرویس دوره‌ای می‌تواند عملکرد بهینه و طول عمر دستگاه را تضمین کند.